Już drugi rok realizowana jest w Szkole Podstawowej w Śmiglu innowacja pedagogiczna: „Wykorzystanie koncepcji Planu Daltońskiego do stymulowania rozwoju odpowiedzialności, samodzielności i współpracy dzieci w wieku wczesnoszkolnym”. W codziennej pracy szkolnej widzimy jak nasi uczniowie samodzielnie potrafią podejmować decyzje, odpowiedzialne wykonywać podjęte zobowiązania współpracując ze sobą. Nurtowało nas jednak pytanie „Jak zachowania dzieci oceniają ich rodzice?”.Przecież uczeń nie opanowuje umiejętności czytania tylko po to by poprawnie przeczytać tekst czytanki, nie uczy się pisać by prawidłowo wykonać ćwiczenia z języka polskiego, nie opanowuje liczenia w celu wykonania kolejnych „słupków” z matematyki. Uczeń opanowuje różnego rodzaju umiejętności i wiadomości by je wykorzystywać w życiu, opanowuje je, ponieważ umożliwiają mu dalszy rozwój. Podobnie jest z umiejętnościami będącymi zasadami planu daltońskiego.
Nasi uczniowie nie tylko w szkole, w sytuacjach związanych z uczeniem się mają być samodzielni, odpowiedzialni i gotowi do współpracy. Naszym celem jest nie tylko samodzielny i odpowiedzialny uczeń, ale przede wszystkim samodzielny, odpowiedzialny i potrafiący współpracować zawsze, wszędzie i w każdym wieku człowiek. Jacy są nasi samodzielni i odpowiedzialni uczniowie poza szkołą? W celu uzyskania odpowiedzi na tego rodzaju pytania przeprowadziłyśmy badanie ankietowe którym objęto wszystkich rodziców uczniów klas drugich w których pracujemy według koncepcji planu daltońskiego. Odpowiedzi ankietowanych opracowano pod względem ilościowym i jakościowym (odpowiedzi rodziców zostały pogrupowane według skali trzystopniowej dając trzy poziomy badanych cech)
1. Postrzeganie samodzielności uczniów klas drugich przez ich rodziców.
Ankietowanym postawiono pytanie dotyczące wykonywania przez dzieci zadań domowych. Analizując wyniki badania zauważono, że charakterystycznym poziomem samodzielności w wykonywaniu zadania domowego jest poziom średni który łączy się z najczęstszym wyborem odpowiedzi: „dziecko wykonuje pracę samodzielnie a gdy ma wątpliwości to zwraca się do mnie” . Odpowiedzi rodziców zostały pogrupowane według skali trzystopniowej dając trzy poziomy badanych cech. Zauważono również, że drugim poziomem jest poziom wysoki samodzielności dziecka podczas wykonywania zadania domowego który łączy się z następującą odpowiedzią respondentów: „dziecko wykonuje pracę samodzielnie, daje mi ją jedynie do sprawdzenia”. Interesujące jest również to, że odpowiedź: „jestem przy dziecku cały czas podczas odrabiania pracy domowej bo to jest jeszcze małe dziecko i nie potrafi pracować samodzielnie” wybrało 3 rodziców, ale nie są to rodzice dzieci które jako sześciolatki rozpoczęły naukę w klasie I. Można przypuszczać, ze taka nadopiekuńcza postawa rodzica dziecka będącego w klasie drugiej może niekorzystnie wpływać na rozwój jego samodzielności. Dziecko dąży do samodzielności, już 1-2 latki często nieporadnie komunikują swoje pragnienie: „Mamo, sam …, mamo, ja sama…” Rodziców poproszono, by określili samodzielność swoich dzieci w skali 1-10. Analizując odpowiedzi respondentów zauważono, że rodzice oceniają swoje dzieci jako samodzielne na poziomie średnim. Zauważa się jednocześnie, że między poziomem średnim a wysokim występuje niewielka różnica natomiast między poziomem średnim a niskim różnica jest znaczna.
2. Postrzeganie odpowiedzialności uczniów klas drugich przez ich rodziców.
Odpowiadając na pytania ankietowe 63 rodziców poinformowało że ich dziecko ma stałe obowiązki domowe takie jak porządkowanie biurka, pokoju, zajmowanie się swoim zwierzątkiem, nakrywanie do posiłków. Analiza materiału badawczego pozwoliła zauważyć, że charakterystyczną odpowiedzią ankietowanych rodziców było stwierdzenie, że dzieci przeważnie wywiązują się z wykonywania obowiązków domowych. Nie należy jednak pochopnie formułować stwierdzenia że uczniowie klas drugich nie są odpowiedzialni. Uzupełnieniem analizowanych wypowiedzi rodziców dotyczących odpowiedzialności dzieci są odpowiedzi dotyczące podejmowania prac wykonywanych w domu. Okazuje się że tylko 23 rodziców pozwala swoim dzieciom samodzielnie podejmować obowiązki domowe, 33 rodziców te obowiązki narzuca. Zestawiając odpowiedzi na pytania ankietowe dotyczące podejmowania obowiązków domowych przez dzieci i ich wykonywania, czyli bycia odpowiedzialnymi za wypełnienie ich, można zauważyć, że w sytuacji gdy dziecko samodzielnie podejmuje zadania jest za ich wykonanie odpowiedzialne. Czyli zadaniem rodziców powinno być raczej stwarzanie takich sytuacji kiedy dziecko samo podejmie się pewnych czynności. Nie można odpowiedzialności oddzielić od wyżej charakteryzowanej samodzielności. Jeżeli dziecko ma podejmować obowiązki rodzice muszą zaakceptować jego samodzielność, nie ograniczać jej swoją nadopiekuńczością.
3. Postrzeganie umiejętności współpracy uczniów klas drugich przez ich rodziców.
Stawiając w badaniu ankietowym pytanie dotyczące umiejętności współpracy dziecka z rówieśnikami zdawano sobie sprawę z tego, że odpowiedzi rodzica mogą nie być obiektywne. Zdecydowano się jednak zaczerpnąć opinii rodziców.Analizując wypowiedzi ankietowanych można stwierdzić, że zdaniem rodziców ich dzieci potrafią współpracować podczas zabawy i pracy z rówieśnikami.
Na podstawie analizy odpowiedzi ankietowanych rodziców sformułowałyśmy następujące wnioski :
1. Rodzice uczniów klas drugich postrzegają swoje dzieci jako samodzielne.
2. Rodzice uczniów klas drugich uważają, że ich dzieci są odpowiedzialne.
3. Ankietowani rodzice są przekonani że ich dzieci potrafią współpracować w pracy i zabawie z rówieśnikami.
Przeprowadzone badanie ankietowe jest dla nas nauczycieli zadowalające. Oznacza, że realizowana koncepcja planu daltońskiego nie tylko wpływa na rozwijanie samodzielności, odpowiedzialności i współpracy naszych uczniów w warunkach szkolnych. Jest to kształtowanie, rozwijanie samodzielnych, odpowiedzialnych dzieci które tymi cechami charakteryzują się w każdej sytuacji. Na podstawie analizy wyników ankiety sformułowałyśmy następujące postulaty do dalszej naszej pracy:
- Należy informować rodziców w jaki sposób uczniowie powinni wykonywać zadania domowe i jaka jest rola rodzica w tym zakresie. Wypowiedzi ankietowanych nasuwają spostrzeżenie, że nadopiekuńcze zachowania rodziców mogą wpływać hamująco na rozwijanie samodzielności dziecka.
- Zachęcać rodziców do tego, by pozwalali dziecku samodzielnie podejmować obowiązki domowe, ponieważ może to wpłynąć korzystnie na rozwijanie odpowiedzialności dziecka. Analiza wypowiedzi ankietowanych wskazała na odpowiedzialność dziecka za wykonywanie samodzielnie podejmowanych obowiązków. Stwarzanie sytuacji w których dziecko będzie wykazywało inicjatywę, będzie działało korzystnie na rozwijanie odpowiedzialności .
- Przedstawiać rodzicom prezentacje (np. nagrania zajęć prowadzonych według koncepcji planu daltońskiego) podczas których rodzice będą mogli przekonać się o tym, że ich dzieci pracują samodzielnie i odpowiedzialnie a wyręczanie dziecka, wykonywanie „za dziecko” tego co ono potrafi zrobić samodzielnie, czy nakazywanie wykonania działań których celowości dziecko nie jest świadome, nie sprzyja rozwojowi dziecka.
Z wyników przeprowadzonej przez nas ankiety jesteśmy zadowolone, bo skutki podjętych przez nas działań dydaktyczno-wychowawczych nie tylko są widoczne na gruncie szkolnym a o to przecież w edukacji dziecka nam chodzi. Zdajemy sobie sprawę jednocześnie z tego że jeszcze wiele zadań przed nami.
Dorota Domagała, Renata Kamieniarz, Iwona Nawrocka, Anna Smelkowska