Dziecko rozpoczyna przygodę z matematyką już od pierwszych miesięcy życia. Maluch stopniowo poznaje swoje ciało, bada przestrzeń znajdującą się wokół niego, eksperymentuje z właściwościami przedmiotów. Wraz z rozwojem mowy uczy się również pojęć matematycznych, które opisują i porządkują poznawany świat. Mały człowiek poprzez zabawę, eksperymentowanie i działanie zdobywa wiedzę i nowe umiejętności. Jego pierwszymi nauczycielami są rodzice, a później nauczyciele wychowania przedszkolnego. To właśnie w wieku przedszkolnym kształtują się fundamenty potrzebne na kolejnych etapach edukacji. Od rodziców i nauczycieli wychowania przedszkolnego zależy, czy dziecko będzie potrafiło spojrzeć na otoczenie jak na „matematyczny plac zabaw”1 i odkrywać go z radością i ciekawością, czy może podczas nauki matematyki będzie odczuwać nudę, rezygnację, frustrację lub strach.
Dziecko w wieku przedszkolnym ma w sobie naturalną ciekawość. Poznaje otaczający je świat poprzez zabawę, eksperymentowanie i doświadczanie. Potrzebuje ruchu, możliwości badania wszystkimi zmysłami. Nie potrzebuje kart pracy i abstrakcyjnych pojęć. Buduje siatkę pojęć matematycznych w oparciu o doświadczenia, a nie wyobrażenia. Musi zmierzyć, zważyć, by w pełni poznać i zrozumieć pojęcia wysoki, niski, cięższy, lżejszy. Układa, dotyka i głośno liczy, by zrozumieć, że 5 to więcej niż 4. Odmierza składniki, by przekonać się, że po ich połączeniu powstanie pyszne ciasto. Jeśli nauka będzie radosną i twórczą zabawą, dziecko nie będzie bało się popełniania błędów. Będzie odważnie eksperymentować, szukać kolejnego rozwiązania, gdy pierwsze okaże się błędne. Pojawiająca się trudność stanie się wyzwaniem, zmobilizuje je do dalszego wysiłku umysłowego. Odporność emocjonalna jest kluczowa, by uniknąć niepowodzeń w nauce matematyki2.
Do nauki matematyki w przedszkolu należy wykorzystywać każdą nadarzającą się okazję edukacyjną. Poranne przywitanie może być sposobnością do utrwalania liczebników, nalewanie herbaty z dzbanka do kubka podczas śniadania możliwością samodzielnego badania pojęć związanych z objętością, ciężkością, zaznaczanie aktywności w planie dnia uświadamianiem sobie upływu czasu i pór dnia. Dzieci uczą się w każdej chwili swojego pobytu w przedszkolu, nie tylko podczas zajęć przygotowanych przez nauczyciela. Zdobywają wiedzę i umiejętności poprzez samodzielne działanie i poprzez działanie wspólnie z innymi dziećmi. Każdy przedszkolak jest w tym procesie zarówno uczniem jak i nauczycielem.
W grupie Świetliki z Przedszkola Miejskiego nr 152 w Łodzi, w okresie od 4 marca do 31 maja 2024 r. realizowano projekt „Bajkowa matematyka pod chmurką” autorstwa Agnieszki Grusieckiej. Został on sfinansowany przez Fundację mBanku w ramach programu grantowego dla przedszkoli „Rosnę z matematyką”. Głównym założeniem było wykorzystanie istniejących tekstów literackich do nauki matematyki w warunkach outodoorowych. Ponadto w ramach działań projektowych dzieci wspólnie z nauczycielkami stworzyły własne opowieści i od początku do końca przygotowały autorskie przedstawienie teatralne w ogrodzie przedszkolnym. W realizację projektu zaangażowano również rodziców, dla których ogłoszono rodzinny konkurs matematyczno – literacki i przygotowano rodzinną grę terenową.
Nauczycielki w toku codziennych sytuacji edukacyjnych zabierały wychowanków w literacką podróż po świecie matematyki. Pomysłów może być wiele. Po przeczytaniu wiersza „Pan Hilary” ćwiczyliśmy orientację przestrzenną. Pojęcia dotyczące kierunków i położenia przedmiotów trenowaliśmy również pisząc własną opowieść o naszym przedszkolnym ogrodzie. Tworzyliśmy własne dziury z włóczki i porównywaliśmy ich wielkość w oparciu o wiersz Wandy Chotomskiej „Dziura w moście”. Do wielu działań inspirowała nas książka Joanny Krzyżanek „Świnki Sabinki. Praktyczna matematyka” czy popularne baśnie. Pracowaliśmy przede wszystkim w zespołach i małych grupkach. Dzięki temu dzieci wymieniały doświadczenia, dzieliły się swoją wiedzą, uczyły się argumentować swoje pomysły, osiągać kompromis, dzielić się zadaniami. To ważne kompetencje społeczne, których nie nauczymy się podczas siedzenia przy stolikach i wypełniania kart pracy.
Niezwykłym przeżyciem okazało się przygotowanie przedstawienia teatralnego. Podczas wielogodzinnych przygotowań mieliśmy mnóstwo chwil radości, ale i zwątpienia. Wspólnie dokonywaliśmy refleksji i zastanawialiśmy się nad rozwiązaniem pojawiających się trudności. Dzieci świetnie znajdowały dla siebie role w tym przedsięwzięciu. Niektóre uczestniczyły we wszystkich etapach przygotowań, część pełniła tylko rolę aktora, a inne pomagały jedynie przy tworzeniu dekoracji. Pisząc scenariusz, zadbaliśmy również o dzieci, które chciały wystąpić, ale nie czuły się na siłach, by wypowiadać jakiś tekst. Wspólne przygotowanie takiego autorskiego przedstawienia dostarczyło nam mnóstwo doświadczeń. Współpracowaliśmy, rozwiązywaliśmy problemy, dyskutowaliśmy, wybieraliśmy pomysły do realizacji, przygotowywaliśmy dekoracje i stroje i – mimo trudności – dokończyliśmy projekt i pokazaliśmy przedstawienie rodzicom i zaprzyjaźnionym seniorom. To była nauka współpracy i odpowiedzialności, ale przede wszystkim świetna zabawa.
Działania projektowe odbywały się przede wszystkim w przedszkolnym ogrodzie i na tarasie przylegającym do sali grupy Świetliki. Ruch i świeże powietrze korzystnie wpływają na proces uczenia się, a obserwacja przyrody, wykorzystanie jej zasobów rozwija wyobraźnię, ciekawość poznawczą i uważność.
Na podsumowanie projektu „Bajkowa matematyka pod chmurką” powstał e-book zawierający prace zgłoszone na rodzinny konkurs matematyczno – literacki „Bajki piszemy, matematykę trenujemy” oraz wszystkie teksty napisane przez dzieci z grupy Świetliki. To świetna pamiątka dla uczestników projektu, ale również inspiracja dla innych. Można wykorzystać stworzone przez nas teksty albo pomysł na takie zabawy. Zainspirowani bajką konkursową Tosi z grupy Trole przygotowaliśmy w Świetlikach jeszcze jedno krótkie przedstawienie o cyferce 0. Wprowadzało nas ono nie tylko w świat tworzenia liczb, ale zawierało przesłanie, że każdy jest ważny i wyjątkowy.
Projekt „Bajkowa matematyka pod chmurką” był świetną przygodą i okazją do poznawania matematycznych pojęć poprzez zabawę, literaturę, ruch i kontakt z przyrodą. To przede wszystkim działania oparte na filarach planu daltońskiego: samodzielne zdobywanie wiedzy i umiejętności, odpowiedzialność, współpraca i dokonywanie refleksji, a także zaangażowanie rodziców w edukację swoich pociech. Naszym wspólnym celem jest rozbudzanie pasji, ciekawości, kreatywności i odporności emocjonalnej dzieci, by z radością i bez lęku wkraczały w kolejny etap edukacji, nie tylko matematycznej.
Fundacja Plandaltoński.PL
1 M. Jaworska, M. Jędrzejewska, K. Nawrocka – Skolimowska, Dziecinnie prosta matematyka, Fundacja mBanku, Warszawa 2019, s. 14
2 szerzej o kształtowaniu odporności emocjonalnej można przeczytać w książce: E. Gruszczyk – Kolczyńska, E. Zielińska, Dziecięca matematyka – dwadzieścia lat później, CEBP 24.12, Kraków 2015, s. 210-212
