Motto edukacji daltońskiej: ,,Jeśli szanujemy dziecko i podążamy za jego możliwościami to może ono zrobić więcej, niż od niego oczekujemy, a wszystko co dziecko potrafi – nauczycielowi zrobić nie wolno”(Helen Parkhurst) 1
Helen Parkhurst w codziennej pracy nauczyciela spotkała się z problemem nauczania dużej grupy dzieci. Jej umiejętności organizacyjne, kreatywność i niekwestionowane powołanie do zawodu nauczyciela, znajdują potwierdzenie w powiedzeniu – ,,kto szuka, znajduje”.
Helen Parkhurst musiała polegać na sobie – wykorzystała drzemiący w niej potencjał. W swoim podejściu do edukacji dziecka podkreślała, że wolność i odpowiedzialność w zakresie działań podejmowanych przez dziecko są ze sobą spójne (nie funkcjonują oddzielnie). Uważała, że nie ma samodzielności bez szacunku dla różnic indywidualnych. Nie ma współpracy bez poszanowania innych osób, z którymi współdziałamy lub musimy współdziałać. Według Helen Parkhurst warunkiem prawidłowego nauczania dziecka wolności, samodzielności i współpracy było stworzenie im przez nauczyciela przyjaznego środowiska. Swoim podejściem do kształcenia, definitywnie skrytykowała dotychczasową dominację systemu klasowo-lekcyjnego. Jej pomysł na efektywną edukację to swoboda, zerwanie z restrykcyjną selekcją w zakresie podziału dzieci na płeć i wiek, kreatywność i plastyczność programowa. Rola nauczyciela była w tych oddziaływaniach istotnym punktem zwrotnym. Musiał trafnie rozpoznać umiejętności, uzdolnienia, zainteresowania, a także tempo pracy dziecka. Prawidłowa obserwacja wychowanków miała na celu właściwe kierowanie ich procesem rozwojowym. Nauczyciel to według Helen umiejętny reżyser, wyznaczający dzieciom zadania, ofiarujący im role aktywnych badaczy i odkrywców. Mimo upływu czasu (1905) nie zapomniano o twórczyni edukacji daltońskiej. W Polsce pedagogika planu daltońskiego (daltoński plan laboratoryjny), odkryta w okresie dwudziestolecia międzywojennego, po II wojnie światowej zapomniana, traktowana po macoszemu przez szkoły przygotowujące do zawodu nauczyciela, dopiero teraz budzi się do życia.
Dziękuję Ms. Helen Parkhurst, że po 25 latach poszukiwania rozwiązań w pracy nauczyciela, trafiłam na koncepcję planu daltońskiego. Rozbudziłaś w mnie entuzjazm małego dziecka, roześmianego szczerym uśmiechem, patrzącego szeroko otwartymi oczami – jak na widok Św. Mikołaja z workiem pełnym prezentów. Odkrycie pedagogiki planu daltońskiego dało mi nadzieję na lepsze jutro w organizowaniu procesów edukacyjnych w polskim przedszkolu i szkole. ,,Kiedyś uczeń szedł do szkoły, by uzyskać to, co szkoła miała mu do zaoferowania, dziś idzie do szkoły, by zaspokoić wyraźną potrzebę samorozwoju” (Helen Parkhurst).2 Zachęciłam nauczycieli, przedszkola, w którym jestem dyrektorem do zainteresowania się edukacją daltońską. Rozpoczęliśmy od podbudowy teoretycznej. Samokształcenie poprzez przypomnienie artykułów z czasopisma „Bliżej Przedszkola”, które prenumerujemy od pięciu lat 3. Rada pedagogiczna zadecydowała, że możemy i warto spróbować. Zamówiłam podłoże dydaktyczne dla ,,rozruszania” naszych inicjatyw w przygotowywaniu pomocy edukacyjnych (tygodniowe tablice zadań, przesuwane dni tygodnia, zegary organizujące czas… z firmy Moje Bambino). Zakupiłam książki. 2 Wyszukiwanie w Internecie artykułów na temat pedagogiki daltońskiej zaprowadziło mnie do Przedszkola Publicznego nr 16 w Ostrowcu Świętokrzyskim, nie czekałam – zadzwoniłam do Dyrektor Przedszkola Katarzyny Dryjas, (Prezes Polskiego Stowarzyszenia Dalton). Rozmowa była owocna – zaprosiłam sympatyczną Panią Kasię – ( PP 16 posiada międzynarodowy certyfikat „Dalton International”) – do rozpoczęcia szkolenia nauczycieli naszego przedszkola. 29 października 2011r. w PM 10 – odbyło się pierwsze w Olsztynie seminarium pt.: „Pedagogika Planu Daltońskiego”. W szkoleniu dodatkowo udział wzięły chętne Rady Pedagogiczne przedszkoli miejskich z Olsztyna nr 20, 21, 38 ora niepubliczne przedszkole AWP. Seminarium prowadziły: Prezes Polskiego Stowarzyszenia Dalton Katarzyna Dryjas oraz Prezes Polskiego Komitetu Światowej Organizacji Wychowania Przedszkolnego OMEP Anna Wróbel. Pani Ania jest również dyrektorem Przedszkola 31 im. Zdzisława Witwickiego w Warszawie, które posiada certyfikat ,,Dalton International”. Po zakończonym seminarium rada pedagogiczna PM 10 kontynuowała szkolenie. Tak rozpoczęłyśmy podróż, której celem jest wdrażanie koncepcji daltońskiej w naszej placówce (Polskie Stowarzyszenie Dalton jest jedyną instytucją w Polsce upoważnioną przez Fundację Dalton International do nadawania certyfikatów Szkoły Daltońskiej).Uważam, że trudności w polskiej oświacie (np.: brak dyscypliny w gimnazjach) wynikają z wadliwej, niedostosowanej do potrzeb dziecka organizacji procesów klasowo – lekcyjnych. To nie dzieci mają problem, lecz dorośli, odpowiadający za dziecko, nie wypełniają należycie swoich obowiązków. Polska edukacja potrzebuje zmian w zakresie organizacyjnym (między innymi: koniecznie odbiurokratyzować nauczycieli). Musimy uczciwie przyznać, że przyszedł czas na zmiany. Wiem, że nauczyciele w swojej pracy stosują różnorodne metody, formy, programy wspomagające oraz innowacje. Starają się utrzymać kaganiec polskiej oświaty, ale to nie wystarcza. Dzieci nie potrzebują ciągłej zmiany programów i nauczyciela za biurkiem. Oczekują możliwości samodzielnego wyboru metod i form pracy na zajęciach edukacyjnych. Rozbudzenia ich zainteresowań. Potrzebują aktywności, wyzwolenia od siedzenia na krześle, a przede wszystkim oczekują powierzenia im zadań do wykonania w ich własnym tempie, zgodnie z możliwościami (bez przymusu). Umożliwienia bycia kreatywnym, a nie tylko odtwórczym. Potrzebują nabycia umiejętności współpracy z inną osobą, nawet nielubianą. Jeżeli dziecko rozwinie umiejętności bycia samodzielnym, odpowiedzialnym za swoje decyzje, współpracy z innymi, łatwiej przyswoi trudną sztukę uczenia się (np.: przedmiotów ścisłych), co może zaowocować w dorosłym życiu sukcesem zawodowym. Właściwie oceni własne zainteresowania i możliwości, wybierze kierunek studiów lub szkoły zawodowej w zgodzie z samym sobą, będzie twórczym człowiekiem. Sztywny klasowo- lekcyjny systemem nauczania ogranicza i zniechęca dzieci do uczenia się. Nauczyciel ma dużo dobrego do zrobienia, zwłaszcza, że wspiera rodzinę w wypełnianiu jej funkcji. Zapracowani opiekunowie nie zawsze wiedzą i rozumieją potrzeby własnych dzieci. Dlatego też istnieje profesjonalna opieka edukacja i wychowanie w żłobku, przedszkolu, szkole.
Instytucja przedszkola jest etapem edukacyjnym, który zmienia się i rozwija szybciej niż pozostałe. Stawia, więc przed nami wyzwania gotowości do zmian wg powiedzenia ,,Czego Jaś się nie nauczy, tego Jan nie będzie umiał”. Jesteśmy gotowi nauczać dzieci według edukacji daltońskiej z nadzieją, że szkoły przejmą pałeczkę i będą kontynuować rozpoczęte dzieło. Pedagogika daltońska wraz z trzema głównymi zasadami: odpowiedzialność, samodzielność i współpraca, w swoich założeniach ma za zadanie wspierać u dzieci:
–nabywanie umiejętności społecznych i podporządkowanie się ustalonym zasadom i regułom,
–kształtowanie w sobie wrażliwości moralnych i właściwych postaw społecznych,
–nawiązywanie więzi z najbliższym otoczeniem społecznym,
–rozumienie potrzeby poszanowania drugiego człowieka, jego odmienności i indywidualności,
–kształtowanie w sobie poczucie odpowiedzialności za siebie i innych,
–uświadamianie sobie konieczności ponoszenia konsekwencji swoich czynów.
Nowa podstawa programowa5, która weszła w życie z dniem 30 stycznia 2009 rozszerzyła możliwości szkoły w stosowaniu metod nauczania. Wskazała wyraźnie, że naszym zadaniem jest przygotowanie dziecka/ucznia do kontynuowania nauki w szkołach wyższych, rozwijanie w nim aspiracji do poszukiwania i podejmowania pracy zarobkowej. Wskazania podstawy programowej mają na celu poprawę jakości edukacji, dążenie do harmonii na wszystkich szczeblach procesu kształcenia. Obraz z puzzli powstanie tylko z połączenia wszystkich jego elementów – na tej samej zasadzie powinny łączyć się ze sobą wszystkie etapy edukacji. Jest, więc podstawa prawna, która wyraźnie określa kierunek, w jakim mamy podążać. Pokazuję drogę i głęboko wierzę, że jest jedyną drogą, by szkoła stała się tak atrakcyjna i edukacja, jak zabawa.” (Helen Parkhurst)6. Moim zadaniem nauczyciela (dyrektora przedszkola) była konieczność podjęcia decyzji o wprowadzeniu innowacji pedagogicznej. Wiedziałam, że jest ona trafna (bez filozofii utopii). Przedszkole Miejskie nr 10 w Olsztynie wdraża w roku szkolnym 2011/2012 innowację pedagogiczną, której jestem autorem. Współautorem jest nauczyciel dyplomowany PM 10 Barbara Zinkiewicz. W realizację innowacji zaangażowana jest cała rada pedagogiczna naszej placówki. Tytuł tej innowacji pedagogicznej to „Wykorzystanie koncepcji Planu Daltońskiego do stymulowania rozwoju odpowiedzialności, samodzielności i współpracy u dzieci w wieku przedszkolnym.” Innowacyjne podejście edukacji daltońskiej uwypukla znaczenie odpowiedzialności za podejmowane zadania, samodzielnego uczenia się dzieci, zachęca do uczenia się we współpracy. Poszukiwanie i wdrażanie nowych rozwiązań w ramach planu daltońskiego w codziennej pracy z dzieckiem służy dzieciom, rodzicom a także motywuje nauczycieli do ustawicznego dokształcania się. Zapobiega ,,osiadaniu na mieliźnie codziennych obowiązków”. Rola nauczyciela jest ogromna. Przyszedł czas odejścia od bezpiecznej roli wodza, pana i władcy. Polska edukacja, potrzebuje nauczyciela pasjonata, inspiratora, doradcy, trenera otwartego na dziecko. Janusz Korczak głosił, że dobry nauczyciel musi być w swojej pracy ojcem, kolegą, nauczycielem. Miał rację – stosuję tę zasadę i wiem, że przynosi bardzo dobre rezultaty – tak trzeba.W przedszkolach grupy dzieci są zróżnicowane pod względem rozwojowym i bytowym, w związku z tym dla wyrównywania różnic, nauczyciel musi doskonalić strategię nauczania. Tym samym, dbać o jakość edukacji, wychowania i opieki. Dyrektor nie może być jedynie kontrolerem, dyktującym zadania do wykonania. Dlatego sama staram się być przykładem takiej pracy z dzieckiem. Daje mi to szanse bycia praktykiem, a nie teoretykiem. Mogę obserwować działania dzieci, ich reakcje, prowadzić dyskusje z nauczycielami na wyrównam poziomie doświadczeń. Nasze zaangażowanie we wdrażanie edukacji daltońskiej, postanowiłyśmy oprzeć na prowadzeniu wiarygodnej dokumentacji, a także współpracy z rodzicami i pedagogami z UWM. Mamy ustalone narzędzia badawcze (….), które w późniejszym czasie będą pomagały w dokumentowaniu i ewaluacji.Chcemy zaobserwować, w jaki sposób dzieci zmieniają się w miarę rozwijania odpowiedzialności samodzielności i współpracy. Jaki będzie kierunek tych zmian. W codziennej pracy z pedagogiką daltońską, podczas obserwacji dzieci, widzimy, że są zaangażowane. Nowa metoda pracy działa – nie jest trudna – ale wymaga systematycznej, kreatywnej i odpowiedzialnej pracy nauczyciela. Jego pomysłowości i zaangażowania ,,wolnym krokiem do celu” – nic na siłę. W bezpośredniej pracy z dzieckiem rozwijamy i rozszerzamy umiejętności precyzowania oczekiwań wobec nich, obdarowywania ich zaufaniem, formułowania krótkich precyzyjnych instrukcji, zlecania dzieciom prostych zadań do wykonania. Nasze motto – Nie nauczamy od słabych stron, szukamy mocnych umiejętności dziecka, dbamy o jego autonomię. Naszym marzeniem jest kontynuowanie rozpoczętej pracy razem z dziećmi, w ich dalszej edukacji szkolnej – chciałybyśmy pokazać, że plan daltoński to nie mrzonka, to szansa. Zintegrowanie przedszkola ze szkołą jest nierozerwalnym elementem życia.
Ewa Konieczko – Dyrektor Przedszkola Miejskiego nr 10 w Olsztynie
1/ https://www.omep.org.pl -Konferencja „Koncepcja edukacji daltońskiej”
2/ Roel Röhner – Hans Wenke, wprowadzenie: prof. dr hab. Bogusław Śliwerski ,,Pedagogika Planu Daltońskiego” Łódź 2011,Wyd. SOR -MAN.
3/ Anna Sowińska. ,,Moje spotkanie z Planem daltońskim” Bliżej przedszkola. 2009 nr 12 Anna Sowińska. „Majster z wizytą w Amersfoort” Bliżej przedszkola. 2010 nr 6.Roberta Sowiński.. ,,Laboratoryjny plan daltoński” Bliżej przedszkola. 2010 nr 10.Roel Röhner. „Jak dziś wygląda plan daltoński? ” Bliżej przedszkola. 2011 nr 3.Roel Röhner. ,,,Indywidualizacja drogą do sukcesu każdego dziecka” Bliżej przedszkola. 2011 nr 9.Roel Röhner. „Plan daltoński wzorcowym narzędziem dla współczesnej edukacji” Bliżej przedszkola. 2011 nr 11.
4/ Roel Röhner – Hans Wenke, wprowadzenie: prof. dr hab. Bogusław Śliwerski ,,Pedagogika Planu Daltońskiego”, Łódź 2011,Wyd. SOR -MAN.Agata Juljańska, Marta Kwella, Kamila Szymańska. „Pomocnik nauczyciela. Sprawdzone pomysły na zmotywowanie i zorganizowanie twojej klasy” ,Łódź 2011,Wyd. SOR -MAN.
5/ https://www.men.gov.pl/ Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół. Nowy akt prawny wydany na podstawie art. 22 ust. 2 pkt 2 lit. a i b ustawy z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.)
6/ Roel Röhner – Hans Wenke, wprowadzenie: prof. dr hab. Bogusław Śliwerski ,,Pedagogika Planu Daltońskiego” Łódź 2011,Wyd. SOR -MAN.